Jan Schaper

De fotograaf en cineast Jan Schaper (Den Haag, 1921 - Delft 2008), geruime tijd woonachtig in Schiedam, was in de jaren vijftig en zestig een van de meest intrigerende persoonlijkheden binnen het Rotterdamse culturele leven. De bekendheid van het 'fenomeen Schaper' is tot nu toe echter beperkt gebleven tot een kleine kring. De tijd is daar dat Schaper alsnog onder de aandacht van een breder publiek wordt gebracht.

Jan Schaper begon in 1946 als journalist voor Het Vrije Volk. Hij ging filmscenario's schrijven en won in 1950 een prijs die hem in de gelegenheid stelde een studiereisnaar Hollywood te maken, waar hij werkte als assistent-regisseur voor Robert Siodmak.
Bij het uitbreken van de Korea-oorlog verliet hij Amerika, om vervolgens te emigreren naar Australië. Na enige tijd keerde hij terug naar Nederland. De thematiek van emigratie
vervatte hij in het scenario van de speelfilm 'Tros' (1955, regie: Wim van der Velde), dat zich afspeelt in de Rotterdamse haven. Schaper nam zelf ook de camera ter hand.
Als cameraman werkte hij mee aan uiteenlopende televisieprogramma's, zoals 'Dorus', 'Pipo De Clown' en 'Ja Zuster, Nee Zuster'. Daarnaast vervulde hij een pioniersfunctie binnen de Nederlandse televisiejournalistiek, middels de door hem in Rotterdam opgerichte 'Open Studio'. Zo maakte Schaper de opnamen van het Rolling Stones concert in het Scheveningse Kurhaus, van de jonge dominee Jesse Jackson in Chicago, opnamen in Viëtnam en Indonesië, portretten van leden van het koninklijk huis, waaronder Koningin Juliana in haar eerste televisie-interview, en talloze registraties voor actualiteitenprogramma's en documentaires (o.a. over de keeper Jan van Beveren).

Onder de naam 'Open Studio' runde Schaper in de weekenden ook een acteursschool, hetgeen voor hem bovenal een podium werd voor het uitdragen van levenslessen, als een goeroe temidden van een schare volgelingen. Middels zijn studio realiseerde Schaper tevens opdrachtfilms en vrije producties. Tot zijn belangrijkste films behoren de stads- portretten 'Vlaardingen Koerst op Morgen' (1955), 'Rotterdam, Stad Zonder Hart' (1966) en 'Schiedam Kiest voor het Water' (1967). Deze films hebben betrekking op de rivier en de haven, en vormen een drieluik over stedelijke ontwikkeling in het Rijnmond-gebied. Het uitgangspunt van de films is het gegeven dat de historische stad wordt onderworpen aan de krachten van de nieuwe tijd, van wederopbouw en stadsuitbreiding. Schaper toont zowel de historische als de eigentijdse kwaliteiten van de stad. Hij legt accenten op aspecten van continuïteit en verandering, hetgeen beide noodzakelijk is voor stedelijke groei. Daarmee trad Schaper op directe wijze in discussie met bestuurders, wat met name duidelijk werd in Schiedam. Hier speelde Schaper een actieve rol in de herwaardering van de historische stad, in het bijzonder de Brandersbuurt.

Schaper's belangrijkste fotowerk is zijn opzienbarende serie over de Rotterdamse Lijnbaanjeugd in de jaren vijftig. Zowel zijn films als zijn foto's kunnen vergeleken worden met het werk van de Amsterdamse filmmakers en -fotografen Louis van Gasteren, Ed van der Elsken en Johan van der Keuken. Zij delen een scherp observatie-vermogen, sociaal engagement en een sterke gedrevenheid om het dagelijkse leven in beeld te brengen. Een groot verschil bestaat er echter als het gaat om professionele erkenning. Schaper is buiten Rotterdam vrijwel onbekend gebleven. Deels komt dit door het feit dat de Amsterdamse kunstwereld immer in het brandpunt van de belangstelling heeft gestaan, in tegenstelling tot Rotterdam. Deels is dit ook te verklaren door de houding van Schaper zelf. Hij was wars van 'het filmwereldje'. In plaats daarvan creëerde hij een eigen, besloten kring om zich heen.

Niet alleen om recht te doen aan het werk van Jan Schaper, maar ook om een beter begrip te krijgen van de Nederlandse mediageschiedenis enerzijds, als belangrijk deel van ons hedendaagse cultureel erfgoed, en stedelijke ontwikkeling anderzijds, als datgene waar Schaper verslag van heeft gedaan, is het van belang om het leven en werk van Schaper in beeld te brengen. 

De documentaire "Jan Schaper - de stad, het licht en de film" ging in première op het IFFRotterdam 2005.